Eten volgens de Ayurveda: balans voor lichaam en geest
15 november 2016 

Eten volgens de Ayurveda: balans voor lichaam en geest

Als je mijn bericht over mijn ervaring met intermittent fasting hebt gelezen, weet je wellicht dat ik niet zo’n fan ben van ontbijten. Om de een of andere reden heb ik het grootste deel van het jaar gewoon geen zin in dit eetmoment van de dag (hoewel ik dan best al een heel bord nasi of spaghetti weg kan werken. Wat ik vaak genoeg gedaan heb, omdat ik echt een gruwelijke hekel had aan brood en van mijn ouders toch echt moest ontbijten). Toch viel het me de afgelopen weken op dat ik ’s ochtends ineens een bord havermout zat mee te eten met mijn vriend (nu man, gek woord) Demian.

Het zal iets te maken hebben met het weer. Op de een of andere manier leek het alsof mijn spijsvertering op hol is geslagen, terwijl ik tegelijkertijd enorme klachten ondervond (lees: niet naar de wc kunnen). Toen ik vorige week het idee kreeg om een artikel te schrijven over Ayurvedische voeding, besefte ik me dat mijn plotselinge cravings voor (warme en natte!) ontbijtjes. Helemaal zo gek nog niet zijn!

Nu is de Ayurveda sowieso niet zo’n voorstander van koude gerechten. Toch maken ze een uitzondering in bepaalde klimaten en seizoenen. Bijvoorbeeld als het erg warm is, kun je prima af en toe iets verkoelends nemen, mits je constitutie dit toestaat.

En daar zeg ik iets… constitutie. Wat is dat precies? Dat wil ik vandaag graag uitleggen.

Je constitutie in balans

Volgens de Ayurveda wordt iedereen geboren met een volstrekt individuele constitutie. Deze constitutie is een vast gegeven dat de persoonlijke basis vormt voor de gezondheid van het individu. Door externe invloeden kan de constitutie echter uit balans raken en als iemand geen acht slaat op zijn constitutie, kan dit daarom uiteindelijk resulteren in ziekte, labiliteit of pijn. Andersom kan door goed te letten op de constitutie een gezondheidsevenwicht hersteld worden.

De constitutie van het individu wordt gevormd door de zogenaamde dosha’s. Er zijn er 3, te weten: Vata (element lucht/ether), Pitta (element vuur/water) en Kapha (element aarde/water). Deze 3 dosha’s zitten in elke mens, maar meestal overheersen er een of twee. Iemand kan dus een Pitta-type zijn (een vurig, enthousiast type), een Kapha-type (gegrond, aards), een Vata-type (beweeglijk, energiek), of een Pitta-Kapha, Kapha-Vata of Vata-Pitta type. Tevens zijn er mensen die evenveel van van alle 3 de dosha’s hebben – dat wordt tri-dosha genoemd –, maar dat zijn de wat zeldzamer gevallen.

De Ayuverda vertelt ons dat je dosha(‘s) in balans kunt houden en/of krijgen door voedingsmiddelen te eten die passen bij jouw constitutie. Je raakt uit balans door dingen te eten die jouw dosha versterken, dus beter eet je simpelweg het omgekeerde.

Dit klinkt logisch, maar kan soms knap lastig zijn. Omdat een bepaalde dosha overheerst, heb je ook juist vaak trek in het eten wat die dosha alleen maar verder verhoogt. Zo ben ik een sucker voor pittig, zwaar gekruid en zuur eten, terwijl mijn Pitta vaak hetgeen is wat te ver doorschiet (ik ben een Vata-Pitta-type). Gelukkig heb ik dat wel snel door, want dan word ik prikkelbaar en gestrest. Dit zijn voor mij tekenen dat ik juist even kalm aan moet doen en mijn voedselinname hierop aan moet passen. En dat werkt echt!

Welke constitutie heb jij?

Om te weten welk eten voor jou werkt (of niet), is het dus van belang je constitutie te achterhalen. Alleen een Ayurvedisch therapeut of arts kan je daadwerkelijke constitutie lezen (en bovendien meteen achterhalen of deze in of uit balans is). Toch zijn er online verschillende tests beschikbaar die je alvast een indicatie kunnen geven en ook deze omschrijving geeft je misschien al een vermoeden welke dosha bij jou overheerst:

Vata-type

Vata-types zijn slank gebouwd, vaak lang van postuur, hebben veelal een droge huid en droog haar en transpireren matig. Ze houden niet van kou en hebben vaak koude handen en voeten. Ze bewegen snel, leren snel en zijn enthousiast, levendig, impulsief en creatief. Ze staan er om bekend flink te kunnen pieken, maar geen groot uithoudingsvermogen te hebben. Ook zijn ze vergeetachtig.

In balans zijn Vata-types vol vreugde en enthousiasme. Uit balans kunnen ze angstig en nerveus zijn en zich voordoen als enorme piekeraars. Hun gedachten staan nooit stil.

Pitta-type

Pitta-types hebben een gemiddelde bouw, zijn sterk en spieren ontwikkelen snel. Ze hebben veelal een lichte huid die snel verbrandt, sproetjes, transpireren veel en houden niet van warm weer. Ze zijn scherp van geest en hebben groot concentratievermogen, zijn goed georganiseerd, gefocust, assertief, hebben groot zelfvertrouwen, zijn competitief en dol op een uitdaging. Vaak zijn ze ondernemend en hebben ze goede leiderschapskwaliteiten.

In balans zijn Pitta-types enorm gepassioneerd. Uit balans kunnen ze agressief, veeleisend, geïrriteerd en boos zijn.

Kapha-type

Kapha-types zijn fysiek sterk, hebben een grove bouw en vaak zacht, donker haar en zachte huid met een donkerder pigment. Ze houden niet van vochtig, koud weer. Ze zijn relaxed, rustig, warm en liefdevol. Ze hebben de meeste energie van alle constituties, die vaak uitgesmeerd is over langere perioden, waardoor ze zich kenmerken als types met een groot uithoudingsvermogen. Ook hebben ze een heel goed geheugen, hoewel ze dingen langzamer oppikken.

In balans zijn Kapha-types stabiel, zacht en zelfvoorzienend. Uit balans hebben ze de neiging sloom en te zwaar te worden.

Let op

Je hebt waarschijnlijk nooit 100% één dosha die overwegend aanwezig is. Meestal zijn dit er 2 die elkaar kunnen afwisselen in verschillende perioden in je leven. Daarom is echt handig je constitutie te laten lezen door iemand die hierin is opgeleid. Sandra kan je hierbij helpen! Voor informatie kun je contact opnemen met haar praktijk Foodsz.

Wat te eten bij de verschillende constituties

Nu vraag je je vast af: wat eten de verschillende constituties dan? De ayurvedische voedingsleer is enorm uitgebreid. Hieronder vind je een algemene opsomming.

Vata

Een Vata-type heeft veel lucht in zich. Deze wordt nog meer wordt verhoogd als diegene voeding tot zich neemt met veel lucht – zoals rauwkost en veel peulvruchten. Dan kan gasvorming of een opgeblazen buik ontstaan, of een nerveus gevoel in het hoofd.

Voedingsadvies: wat een Vata-type beter wel eet, is volgende de ayurvedische geneeskunst voedsel dat warm, zacht en nat is. Bijvoorbeeld pap, curries en sauzen zijn ideaal voor als Vata de constitutie domineert. Ideale smaken zijn zuur, zoet en zout. Bitter, wrang en heet eet een Vata liever niet. Zo kun je denken aan granen, eieren, kip, zoet- en zoutwatervis, verschillende soorten groenten, zuivel, verschillende vruchten, verschillende noten en zaden en alle kruiden mits met mate, verschillende oliën.

Pitta

Een Pitta-type heeft veel vuur in zich. Overmatig pittig eten (inclusief gefermenteerd eten en heel zout eten) kan dat vuur verhogen, resulterend in onrust in het hoofd (prikkelbaarheid) en lijf (denk aan hoofdpijn, uitslag, maag- en spijsverteringsklachten).

Voedingsadvies: volgens de Ayurveda eet een Pitta-type het beste verkoelend eten met een hoog vochtgehalte. Dit houdt de Pitta in balans. Vermijd voedingsmiddelen die het vuur doen aanwakkeren, zoals zuur (azijn, citroen), gefrituurd eten, alcohol, knoflook, gefermenteerd eten en scherpe kruiden (pepers). Aan te raden voedingsmiddelen zijn: granen, met mate peulvruchten, verschillende groenten en fruit (niet te zuur en geen tomaat), kokosnoot, pompoen- en zonnebloempitten, verschillende oliën, kruiden die niet te scherp zijn, met mate kip, eieren en zoetwatervis, zuivel.

Kapha

Bij Kapha-types werkt de spijsvertering over het algemeen langzamer. Dat betekent dat vette, suikerrijke en zetmeelrijke voeding een flinke aanslag leggen op het systeem en daardoor kunnen leiden tot veel vet vasthouding. Ook sinusinfecties en slechte doorbloeding zijn gezondheidsklachten die bij kapha-types veel voorkomen.

Voedingsadvies: de ayurverdische leer adviseert een Kapha-type vooral warme gerechten te eten met beperkte oliën en vetten erin. Koud eten vermijdt een persoon met overwegend Kapha liever. Goede smaken zijn: pittig, bitter, wrang. Goede voedingsmiddelen zijn o.a.: verschillende soorten granen, peulvruchten (m.u.v. tofu), de meeste groenten, zonnebloem- en pompoenpit, hete peper, fruit dat niet heel zoet of zuur is (bijv. bessen, meloen), yoghurt, met mate kip, wild en eieren. Vermijd overmatig zoutgebruik.

Eten volgens je dosha praktisch toegepast

Hoe breng je eten volgens de Ayurveda dan in je leven? Laten we even teruggaan naar mijn ontbijt. Volgens mijn constitutie zou ik moeten gaan voor eten dat verkoelend werkt (vooral in de zomer), maar ook warm, nat en zacht is. Aangezien het nu winter is, is het behoorlijk logisch dat mijn lijf schreeuwt om verwarmende, dampende ontbijtjes (en de andere maaltijden op de dag ook). De grap is, normaliter zou ik ’s ochtends alleen een bulletproof koffie drinken. Maar eigenlijk is koffie helemaal niet zo goed voor heethoofden zoals ik. En laat ik je nu eens iets moois vertellen: ik moet er momenteel ook echt niet aan denken om een bulletproof koffie weg te werken. Misschien meer iets voor zomerse taferelen ofzo, de bedenker van Bulletproof woont vast niet voor niks in Californië!

Oké, alle gekheid voorbij, nu even serieus. Ik eet echt niet 100% alleen volgens mijn constitutie. Alleen is het wel zo, dat ik het meteen merk als ik vaak de producten eet die ik volgens mijn dosha’s beter kan laten staan. Zo word ik prikkelbaar van teveel pittig eten, krijg ik darmkrampen van peulvruchten en een opgeblazen gevoel van teveel rauwkost. Elke maand ga ik bij mijn ayurvedisch therapeut Nina (Bliss Ayurveda) langs voor een ayurvedische massage, Ze checkt dat altijd meteen mijn dosha’s en weet vooraf al wat ze gaat zeggen als ze mijn pols pakt (de manier waarop ze de dosha’s kan lezen). Voel ik me prikkelbaar, is altijd mijn Pitta verhoogd. Voel ik me druk in mijn hoofd en pieker ik veel, dan is mijn Vata verhoogd.

Je zou dan denken dat ik het liefst toch helemaal volgens de Ayurveda eet. Het mooiste hieraan is echter: alles draait om balans. Het is volgens de ayurvedische leer namelijk belangrijk dat je stress zo laag mogelijk houdt. Nina heeft wel eens tegen me gezegd: “als het je stress oplevert om alcohol te laten staan, drink dan gewoon een glaasje minder, in plaats van helemaal te stoppen met alcohol drinken” (het moge duidelijk zijn: ik vond dat ‘geen alcohol drinken’ nogal een ding).

Dit is helemaal in lijn met onze filosofie bij Health Junkies. Niet voor niets hebben wij ons Health Junkies genoemd, een naam die vol paradoxen zit. Wij houden ook van zoetigheid, snacks en uitgaan. En we staan niet per se elke minuut van de dag in de sportschool. Het moet wel leuk blijven! Everything in moderation, including moderation. Als je te streng voor jezelf bent, kan je in de stress schieten, of gedemotiveerd raken en in een keer opgeven. Ons motto is dan ook: Gezond Genieten.

Dus we geven tips en inspiratie om dat te kunnen doen. Met voorbeelden uit leef- en voedingswijzen die wij interessant vinden. Zo ook de Ayurveda. Ik denk dat ik zelf zo’n 70% ayurvedisch eet en 30% dingen die eigenlijk niet in mijn constitutie passen. Hierbij probeer ik altijd te luisteren naar mijn lichaam. Dat moet ook wel, met 2 dosha’s die elkaar kunnen afwisselen. Soms heb ik nu eenmaal meer behoefte aan het één en dat volgende keer het ander. Zoals nu een bord havermout als ontbijt!

Over de schrijver
Reactie plaatsen